BURHAN KOCADAĞ: DERSİM OYMAKLARI

OCAKLAR BURHAN KOCADAĞ yazdı… Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da sosyal denge, feodal yapının bir devamı olan aşiret sistemi üzerine kurulmuştur. Bu aşiretlerin büyük çoğunluğu Sünni inanca bağlıdır. Ancak, buna paralel olarak Alevi oymaklar da hatırı sayılır çoğunluktadır. Özellikle bu yoğunluk, Güneydoğu Anadolu’dan çok, Doğu Anadolu’da yer almaktadır. Sünni aşiretlerin tamamına yakın çoğunluğu, etimolojik olarak Kürt kökenli iken, Alevi oymaklarda aynı oranda Türkmen kökenlidirler. Genelde söyleyiş tarzı bakımından Kürt kökenli kesime aşiret, Türkmen kökenli kesime de oymak denildiğinden Lolanlılar’ı oymak olarak tanımladık. Her iki tabir de aynı anlama gelmektedir. Aynı şekilde Türklerin Sünni yerleşik kesimine Türk, Alevi, Yörük kesimine de Türkmen denilmektedir. Bunun yanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da çok az sayıda Kürt kökenli Alevi aşiretler de bulunmaktadır. Alevi ve Sünni aşiret ve oymaklar arasında büyük oranda dil ve kültür farklılığı bulunmaktadır. Doğu Anadolu’daki Alevi oymakların büyük çoğunluğu Türkçe’de başka dil bilmezken, bir kısmı da Türkçe-Zazaca ve Kürtçe konuşmaktadır. Zazaca konuşulan dilin kelime sayısında yüzde 50 Farsça, yüzde 35 Türkçe, yüzde 10 Kürtçe ve 5 oranında Arapça kelimeler bulunmaktadır. Arapça kelimeler, genelde Alevilik’ten kaynaklanan isimlerdir. Alevi ve Sünni oymak ve aşiretlerin kültür farklılığı büyük oranda göze çarpmaktadır. Bu farklılık, yemek çeşitlerinde, folklorda, insan isimlerinde, giyinişte, sakal ve bıyıkta, düğün ve ziyaretlerde, sosyal yaşamda, inançsal yapıda kendisini göstermektedir. Alevi kesimin insan isimlerinde Alevilik’ten gelen Ali-Hasan-Hüseyin-Mustafa-Mehmet-Fadime gibi Arapça kökenli kelimelerin dışındaki tüm isimler Türkçe asıllıdır. Türkçe isimler arasında Tekin-Çetin-Ayhan-Orhan-Gültekin-Çiçek-Güllüzar-Arzu gibi kelimeler ağırlıklıdır. Bunun yanında Aleviler, şapka-ceket-pantolon giyerlerken, Kürt aşiretlerde genelde şalvar giyip, sarık bağlamaktadırlar. İnsan isimleri ise Abdülkadir-Abdülkerim-Muhammed-Ayşe-Ebubekir-Ömer-Osman-Abdulrezzak-Abdurrahman-Mustafa- İdris gibi Arapça ve Kürtçe isimler yer almaktadır. Maraş-Antep-Adıyaman dolaylarında oturan Alevi aşiretlerin dağınıklığı ile beraber azınlıkta kalmalarına karşın Malatya-Sivas-Erzincan-Tunceli-Bingöl-Aşkale-Hınıs-Kelkit-Varto yörelerindeki Aleviler toplu hâlde ve çoğunluktadırlar. Bu oymaklar 24 boy olan Şeyh Hasanlı oymakları ile yine 24 boy olan Dersimli oymaklarıdır. Sivas-Malatya-Kelkit dışındaki oymakları iki bölümde incelediğimizde şu tablo karşımıza çıkar. A- Şeyh Hasanlı Oymakları Abbas Uşakları Bahtiyar Uşakları Beyt Uşakları Butikanlar Ferhat Uşağı Gülabi Uşağı İksorlu (ikisurlu) Uşaği Karaballı Uşağı Kari Kali Uşağı Koreşliler Laçin Uşağı Seyyid Kemâl Uşağı Arslan Uşağı Aşuranlı Uşağı Bal Uşağı Birim (Birmanlı) Uşağı Gav Uşağı Keçeli Uşağı Koç Uşağı Maksut Uşağı Refik Uşağı Şam Uşağı Süleyman Uşağı Topuz Uşağı B- Dersimli Oymakları Abdalan Oymağı Alan Oymağı Arelli Oymağı Balaban Oymağı Caferan Oymağı Keçeli Oymağı Demenan Oymağı Elhanlı Oymağı Hadikan Oymağı Haydaran Oymağı Hormekli Oymağı İzollu Oymağı Karsanlı Oymağı Kemanlı Oymağı Kobanlı Oymağı Kureyşanlı Oymağı Lolan (Lou-lan) Oymağı Pilvenkli Oymağı Rutanlı Oymağı Silanlı Oymağı Şasanlı Oymağı Şivalanlı Oymağı Yusufanlı Oymağı Zimtekli Oymağı Koçkiri Aşireti, bir zamanlar öncesinde Tunceli’den Erzincan ve Sivas dolaylarına göç edip yerleştiğinden, yukarıda belirtilen listenin dışında tutulmuştur. Aslında Koçkiri aşireti, büyük bir aşiret olup Refahiye ve Sivas’ın doğu yöresindeki ilçe ve köylerinde yer almışlardır. Biz bu araştırmamızda yalnız Dersimli Oymakları arasındaki Lolan Oymağı’nın etimolojik yapısına ve sosyolojik oluşumuna değineceğiz. Gelecek sayılarda da olanaklar ölçüsünde diğer oymak ve aşiretlere yer verecektir. Kaynak: Doğu Anadolu’da Yer Alan Alevi/Türkmen Kökenli (Loulan)-Lolan Oymağı’nın Etimolojik Araştırma Raporu