İHSAN ÜNLÜ: ALEVİLİKTE DEDELİK VE OCAK ANLAYIŞI

OCAKLAR İHSAN ÜNLÜ yazdı... Yukarıdaki başlık, yüksek lisans tez çalışmamızın başlığı. 2013 yılında tamamladığımız bu çalışma bugünlerde kitaba dönüşerek dağıtımına başlandı. Bu çalışmayla, sürekli tartışılan ve bugünlerde tekrar gündeme gelen Alevilik konusunun “olmazsa olmaz”ı kabul edilen “dedelik” ve “ocak sistemi” konusunu ele aldık. Burada, öncelikle Aleviliği bugünlere taşıyan dedelik kurumundan hareket ederek, dedeliğin kaynağı, İslam öncesi ve sonrası gelişimi, başlangıcından günümüze rolü ve işlevlerine değindik. Sonrasında konunun günümüzdeki yansımasını ele almak suretiyle geçmişle mukayese ederek geleceğe dönük açılım sağlanmasına çalıştık. Alevliğin yüzyıllar boyunca ayakta kalmasını sağlayan Ocak Sisteminden genel hatlarıyla bahsederken, Tercan özelindeki ocaklar üzerinden bu gizemli ve hiyerarşik sistemin temellerine inmeye çalıştık. Kompleks bir ağ gibi Anadolu’yu bir baştan bir başa saran bu sistemin kaynağı, oluşumu, Anadolu’ya taşınması, işleyişi ve dağılımı üzerinde durduk. Bugün birileri hala görmek istemese ve hatta “İslam dışı” addetse de Alevilik, İslam'ın özgün bir yorumu ve bu ülkenin bir gerçeğidir. Bunun zıddını söyleyen gerek Alevi, gerekse Sünni zümrelerin meseleye biraz mezhep taassubu veya siyasi/ideolojik kaygılarla baktığı söylenebilir. Bu meyanda ellerinde ciddi deliller olmadığı gibi, ortaya koydukları verilerin bilimsellikten uzak afakî bilgiler olduğu anlaşılmaktadır. Halbuki bilgi çağında yaşadığımız şu dünyada, bu tür spekülatif yaklaşımlar çok yanlış ve mesnetsizdir. Bu tür yaklaşımlarla ülkemiz geçmişte çok ciddi hadiseler yaşamış, enerji ve zaman kaybetmiştir. İnsanlar özellikle zayıf noktaları olan etnik ve mezhep farklılıklarından yakalanıp vurulmuştur. Hiç istenmeyen bu tür hadiseler hala sürerken, insanları tekrar bir araya getirecek ve bir daha bu tür tuzaklara düşülmemesini sağlayacak çalışmaların önemi malumdur. Biz de bu çalışmayla yüzyıllarca bir arada yaşayan, aynı kaderi ve coğrafyayı paylaşan, ortak değerleri çok fazla olan insanların ayrıntı konulara takılarak birbirlerini incitmemelerini, ortak değerler etrafında buluşarak kaynaşmalarını sağlamaya çalıştık Bu çalışmayla gördük ki, Erzincan ve çevresinde Alevilik yeterince bilinmiyor. Hatta Aleviliği Aleviler de tam manasıyla bilmiyor ve geleneklerini yeterince yaşayamıyorlar. Bunun de sebebinin başta şehirleşme ve göç olgusu olmak üzere çeşitli nedenlerle Aleviliğin yaşanmadığı ve dede-talip ilişkilerinin kopukluğu olduğunu anladık. Bu nedenle bizzat dedelerin ağzından bu sorunlara ve çözüm yollarına değinerek Aleviliğin kendisini dönüştürmesine katkı sunmaya çalıştık. En önemli amaç olarak, kimseyi değiştirip dönüştürmeden olduğu konumda kabul ederek farklılıklarımızla bir arada yaşama bilinciyle milli birlik ve beraberliğimize vurgu yapmak istedik. Bugün Alevisi-Sünnisi herkesin mustarip olduğu tek tipleştirici uygulamaların yerine, empatik bir yaklaşımla değerlere saygının öne çıktığı bir bakış açısını hâkim kılmamız gerekiyor. Öte yandan değerlerin hızla itibarsızlaştırıldığı şu çağda, değerlerimize hep birlikte sahip çıkmamız, ortak değerlerde buluşup farklılıklarımızla bir arada yaşama zeminini güçlendirmemiz gerekiyor. Umarım elimizdeki mütevazi çalışma bu amaca hizmet eder.