DÖRT KAPI'NIN MAKAMLARI

ALİ RIZA ÖZDEMİR yazdı…“Dört Kapı’nın makamlarını tek tek sayan kaynak eserler [tespit edebildiğimiz kadarıyla] kronolojiye göre şunlardır:a) Hoca Ahmet Yesevi, Fakrname. (Onlu makamlar)b) Hacı Bektaş Veli, Makalat. (Onlu makamlar)c) Hacı Bektaş Veli, Fevaid. (Onlu makamlar)d) Bisati, 1628 Tarihli Şeyh Safi Buyruğu. (Yedili makamlar)e) Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı. (Onlu makamlar)Bu başlıkta bütün makamlar tek tek ele alınıp, Dört Kapı içinde Kırk Makam olan bütün kaynakları kapsayan bir inşa için çalışılacaktır.

1.1.1.   Şeriat Makamları

1)    İman getirmek

Şeriat kapısının birinci makamı iman getirmektir. Allah’ın varlığına ve birliğine, Hz. Muhammed’in O’nun kulu ve elçisi olduğuna inandığını sözlerle bildirmek halk ağzında “iman getirmek” olarak deyimleşmiştir. Zaten Türk Dil Kurumu’na göre iman getirmek, “gönül rızasıyla Müslümanlığı kabul etmek”, imana gelmek “Müslüman olmak”tır.[i] Yani şehadet kelimesi getirip Müslüman olduğunu bildirmek, Şeriat kapısının birinci makamıdır. Kimi kaynaklarda şehadet kelimesinde “Aliyyen veliyullah” [Ali, Allah’ın velisidir] ibaresi de yer alır.[ii]İman getirmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Hak Taâlâ’nın birliğine, varlığına, sıfatlarına ve zâtına iman getirmektir.[iii]
2. Amentüye imandır.[iv]
3. İman getirmektir.[v]
4. Allah’a ve Resulüne itaat etmektir.[vi]
5. İmandır.[vii]

2)    İlim öğrenmek

Şeriat kapısının ikinci makamı, ilim öğrenmektir. İlim öğrenmek her kadın ve erkek Müslümana farzdır. Kur’an-ı Kerim’de yer alan bilgileri, Hz. Muhammed’in ve Ehlibeyt’in açıkladığı gibi anlamak esastır. Bu makamda söz konusu edilen ilim, zahir bilgisidir. İlim sahibi olan kişi sapmalardan korunur.İlim öğrenmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. İlim öğrenmektir.[viii]
2. İlimdir.[ix]

3)    Namaz, Oruç, Zekât, Hac, Cihat

Şeriat kapısının üçüncü makamı, şeriatın şeklî ibadetleridir. Namaz kılmak, otuz günlük orucu tutmak, zekât (ve hakullah / humus) vermek, gücü yetince hacca gitmek ve genel seferberlik halinde savaşa hazır olmak (cihat) bu makamda yerine getirilmesi ibadetler arasındadır.Şeriat ibadetlerinin oluşturduğu makam, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Namaz kılmaktır.[x]
2. Oruç tutmaktır.[xi]
3. Zekât vermektir.[xii]
4. Hacca gitmektir.[xiii]
5. Namaz kılmak, zekât vermek, oruç tutmak, gücü yetince hacca gitmek, seferberlik olunca kaçmamak ve cenabetten temizlenmektir.[xiv]
6. İslâm’ın beş şartını yerine getirmektir.[xv]
7. Beş vakit namazı kılmaktır. Aralarda zikir ve şükürle meşgul olmaktır.[xvi]
8. Bir ay oruç tutmaktır.[xvii]
9. İslâm’ın farzlarıdır. Yani namaz, zekât, hac, oruçtur.[xviii]
10. Zühttür yani ibadete yönelmektir.[xix]

4)    Helal kazanmak

Şeriat kapısının dördüncü makamı helal kazanmaktır. Helal kazanmak, geçimini meşru yollardan sağlamak demektir. Helal kazanıp helal yemek, faiz ve tefecilik gibi kirli yollardan geliri reddetmek, üretime ve hizmete yönelik çalışmak, haramdan uzak durmak bu makamın gereklerindendir.Helal kazanmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Helal kazanç elde etmek, faiz ve tefecilikten uzak durmaktır.[xx]
2. Helal kazanmak ve faizi haram bilmektir.[xxi]
3. Helal yemektir.[xxii]
4. Haramdan uzak olmaktır.[xxiii]
5. Helâl ve güzel istekte bulunmaktır.[xxiv]
6. Helal kazanıp helal yemektir.[xxv]

5)    Nikâh kıymak

Şeriat kapısının beşinci makamı nikâh kıymak yani evlenmek, aile kurmak ve aile olmaktır. Nikâh kıymak, evlenilmesi helal olan kişiler arasındaki aile kurma bağının topluma ilanıdır. Bu makam, nikâhlanan kişilerin gayrimeşru yollara sapmaması, hayız ve lohusalık gibi özel hallere dikkat etmesi, yasaklanan işleri yapmaması, aile olması, çiftlerin doğru yolda birlikte dayanışarak ilerlemeleri gibi birçok hususu da içerir.Nikâh kıymak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Nikâhla kendisine eş almaktır.[xxvi]
2. Nikâh kıymaktır.[xxvii]
3. Hayız ve lohusalık hallerine uymaktır.[xxviii]
4. Hayız (özel haller) dönemlerinde kadınlarla ilişkide bulunmamaktır.[xxix]

6)    Allah’ın emirlerine ve Hz. Muhammed’in sünnetlerine uymak

Şeriat kapısının altıncı makamı Allah’ın emirlerine ve Hz. Muhammed’in sünnetlerine uymaktır. Allah’ın emirleri Kur’an’da açıkça belirtilen emir ve yasaklardır. Hz. Muhammed’in sünnetleri ise, Kur’an-ı Kerim’in uygulaması ile Kur’an-ı Kerim’de yer almayan Hz. Muhammed’in fiillerini içerir. İmam Cafer Buyruklarının Alaca[xxx] ile Hacıbektaş-I[xxxi] yazmalarında Allah’ın emri, Hz. Muhammed’in sünneti ve Hz. Ali’nin tariki arka arkaya ve birbirine bağlı şekilde geçer. Bu bağlamda Hz. Muhammed’e isnat edilen söz ve fiiller, mutlak surette Ehlibeyt kanalıyla ulaşmış olmalıdır.Hz. Muhammed’in sünnetlerine uymak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Allah’ın emrine ve Peygamberin şeriatına uyup salih amel işlemektir.[xxxii]
2. Allah’ın yasaklarından sakınmaktır.[xxxiii]
3. Muhammed’in sünnetlerini yerine getirmektir.[xxxiv]
4. Sünnet-i cemaattir.[xxxv]
5. Ehli Sünnet ve’l-cemaatten olmaktır.[xxxvi]
6. Hak Teâla’nın buyruğunu ve Resulün şer’ini yerine getirmektir.[xxxvii]
7. Şeriat dâhilinde olmaktır.[xxxviii]

Hacı Bektaş Veli’ye ait olan bazı eserlerde bu makam “Ehli Sünnet ve’l-cemaatten olmak” şeklinde verilmişse de, bu türden mezhebi vurguların ekleme ve tahrif olduğu daha önceki çalışmalarda izah edilmiştir.[xxxix]

7)    Şefkatli olmak

Şeriat kapısının yedinci makamı şefkatli olmaktır. Şefkatli olmak, kalbi katılıktan korumak için bir kalkandır. Özellikle güçlü konumdayken affedici, şefkatli ve merhametli olmak üstün ahlakın işaretleri arasındadır.Şefkatli olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Şefkatli olmaktır.[xl]
2. Şefkattir.[xli]

8)    Dili korumak

Şeriat kapısının sekizinci makamı dili korumaktır. Bu makam boş, gereksiz ve kötü sözlerden sakınmak, özellikle gıybetten (dedikodu, koğuculuk) ve iftiradan uzak durmak, insanlarla yumuşak konuşmak gibi birçok özelliği içerir.Dili korumak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Yumuşak konuşmaktır.[xlii]
2. Dili boş ve kötü sözden korumaktır.[xliii]
3. Gıybetten ve kötü hallerden korunmaktır.[xliv]
4. Gıybetten (koğuculuk) kaçınmaktır.[xlv]

9)    Temiz yemek ve temiz giyinmek

Şeriat kapısının dokuzuncu makamı temiz yemek ve temiz giyinmektir. Temiz yemek, Allah’ın helal kıldığı yiyeceklerden tüketip, yasakladıklarından uzak olmaktır. Aynı zamanda bu makam, kişisel bakım ve temizliğe de dikkat etmeyi içerir. Temiz giyinmek ise kişisel bakımın yanında edep sınırları içinde giyinmeyi ifade de eder.Temiz yemek ve temiz giyinmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Temiz giymek ve temiz yemektir.[xlvi]
2. Temiz yemek ve temiz giyinmektir.[xlvii]
3. Temiz yiyecekler yemek ve temiz giyinmektir.[xlviii]

10) İyiliği emredip kötülükten sakındırmak

Şeriat kapısının onuncu ve son makamı iyiliği emredip kötülükten sakındırmaktır. Kişi bunları önce kendi nefsi üzerinde uygulamalı, davranışlarıyla insanları iyiliğe teşvik etmeli ve kötü işlerden sakındırmalıdır. İyiliği teşvik ve kötülükten alıkoymak, müminlerin birbiri üzerindeki görevleri arasındadır. Bu makam insanlar üzerinde tahakküm kurmayı ve zorbalığı içermez, örnek olmayı içerir.İyiliği emredip kötülükten sakındırmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. İyiliği emretmektir.[xlix]
2. Kötülükten sakındırmaktır.[l]
3. İyiyi-kötüyü tanımaktır.[li]
4. İyiliği emredip kötülükten sakındırmaktır.[lii]
5. Yaramaz işlerden hazer etmek.[liii]
6. İyiliği insanlara telkin etmektir.[liv]

1.1.2.   Tarikat Makamları

1)    Tövbe etmek

Tarikat kapısının birinci makamı tövbe etmektir. Tövbe, kuru bir sözden ibaret değildir. Geçmişteki günahlara yönelik gerçek ve samimi bir pişmanlığı, hakların iadesini ve teslimini, bu günahları bir daha işlememek üzere geleceğe yönelik sağlam ve sarsılmaz bir iradeyi ifade eder.Tövbe etmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Tövbe etmektir.[lv]
2. El alıp tövbe etmektir.[lvi]
3. Günahlardan arınmak.[lvii]
4. Mürşide biat edip, yani ona söz verip, tövbe etmektir.[lviii]

2)    Pire / mürşide bağlanmak

Tarikat kapısının ikinci makamı bir pire veya mürşide bağlanmaktır. Herkes pir veya mürşit olamaz. Pirlik ve mürşitlik yapacak kişiler, doğru ve emin sıfatlarına sahip olmalı ayrıca Dört Kapı Kırk Makam’dan geçerek evliyalık makamına erişmiş olmalıdır. Hem zahir ve hem de batın bilgisine sahip olan pirler veya mürşitler, Dört Kapı’nın tamamını sürekli şekilde yerine getirmelidir.Pire veya mürşide bağlanmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Pire el vermektir.[lix]
2. Pirin hizmetinde olmaktır.[lx]
3. Pirin izni ile konuşmaktır.[lxi]
4. Pirin hizmetinde bulunmaktır.[lxii]
5. Şeyhine muti olmaktır.[lxiii]
6. Mürşide biat edip, yani ona söz verip, tövbe etmektir.[lxiv]

3)    Mürit / Talip olmak

Tarikat kapısının üçüncü makamı mürit, derviş veya talip olmaktır. Mürit olmak, pir / mürşit huzurunda ikrar vermekle başlar. Bir nevi pirine ve mürşidine manevi evlat olmayı ifade eder. Onun sözlerine ve nasihatlerine kulak vermek, eğitiminden geçmek ve uyarılarını dikkate almaktır.Mürit olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Dervişliği kabul etmektir.[lxv]
2. Mürit olmaktır.[lxvi]
3. Hizmet etmektir.[lxvii]
4. İkrar vermektir.[lxviii]
5. Mürebbi edinmektir.[lxix]
6. Müridin istekli olmasıdır.[lxx]
7. Dersini yapmak, hidayet ve secdedir.[lxxi]

4)    Mücahede etmek

Tarikat kapısının dördüncü makamı mücahede etmektir. Mücahede etmek, insanın kötü arzularıyla mücadele etmesi ve terbiye altına almasıdır. Yalnız kalıp kişinin kendi özünü dinlemesi, az yemesi, az içmesi, az uyuması, dünyaya tamahkâr olmaması, nefsini temizlemesi gibi hususlar da bu makamdadır.Mürit olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Tecrit olmaktır.[lxxii]
2. Tefrit olmaktır.[lxxiii]
3. Mücahede etmektir.[lxxiv]
4. Nefisle mücadele etmektir.[lxxv]

5)    Tarikat kıyafetleri giymek

Tarikat kapısının beşinci makamı tarikat kıyafetleri giymektir. Tarikat kıyafetleri giymek, başı tıraş etmekle başlar. Başı tıraş etmek, daha Hz. Muhammed’in zamanından beri dindarlık işareti olarak kabul edilir. Hırka, zembil, makas, seccade, doksan dokuzluk tespih, iğne, asa, kandil ve çerağ sahibi olmak ve diğer tarikat kıyafetlerine sahip olmak gerekir. Bunların tamamının ayrıca sembolik anlamları vardır.^[lxxvi]Tarikat kıyafetleri giymek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Saçları tıraş etmek ve tarikata uygun kıyafet giymektir.[lxxvii]
2. Başını tıraş etmektir.[lxxviii]
3. Hırka, zembil, makas, seccade, yüzlük tespih, iğne, asa, kandil ve çerağ sahibi olmaktır.[lxxix]
4. Hırka, zembil, makas, seccade, tespihtir. İbret almak ve hidayete ermektir.[lxxx]
5. Başı tıraş etmek, elbiseyi azaltmak, yani basit ve sade giyinmektir.[lxxxi]

6)    Korku ile ümit arasında olmak

Tarikat kapısının altıncı makamı korku ile ümit arasında olmaktır. Kendi kusurlarından ve günahlarından dolayı korkuda olmak, bağışlanmak ve manevi ilerleme yolunda başarıya ulaşmak için Allah’ın rahmetinden ümidi kesmemek esastır.Korku ile ümit arasında olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Korkmaktır.[lxxxii]
2. Allah’ın rahmetinden ümitli olmaktır.[lxxxiii], [lxxxiv]
3. Korku sahibi olmaktır.[lxxxv]
4. Reca sahibi olmak. Yani Allah’ın rahmetinden umut kesmemektir.[lxxxvi]
5. Korku ile ümit arasında olmaktır.[lxxxvii]
6. Ümitvar olmaktır.[lxxxviii]
7. Allah’tan işlenen günahların cezası hususunda korkmaktır.[lxxxix]
8. Korkudur (Allah’tan).[xc]

7)    Hoşgörü sahibi olmak

Tarikat kapısının yedinci makamı hoşgörülü olmaktır. İnsanlara karşı hoşgörü olmak, insanların kusurlarını görmemek ile insanlara hürmetkâr ve saygılı olmayı da içerir.Hoşgörü sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Hoşgörü sahibi olmaktır.[xci]
2. Hürmetkâr ve saygılı olmaktır.[xcii]

8)    Zikir etmek

Tarikat kapısının sekizinci makamı zikir etmektir. Zikir, anmak demektir. Allah’ı çokça anmak, salat-ı daim halinde olmak zikir makamının hallerindendir.Zikir etmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Vird-i evkatı yerine getirmektir.[xciii]
2. Zikir etmektir.[xciv]

9)    Nasihat dinlemek ve nasihat sahibi olmak

Tarikat kapısının beşinci makamı nasihat dinlemek ve nasihat sahibi olmaktır. Doğru sözü işitip, ona uymak, doğruları öğrenmek için ilim sohbetlerine katılmak, bilmediği doğruları öğrenmek ve bildiği doğruları paylaşmak tarikat ehlinin özellikleri arasındadır.Nasihat dinlemek ve nasihat sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Nasihat dinlemektir.[xcv]
2. Nasihat sahibi olmaktır. Yani cem olmak, öğüt vermek ve sevgi göstermektir.[xcvi]
3. Nasihat ve muhabbet sahibi olmaktır.[xcvii]

10) Allah aşkına sahip olmak

Tarikat kapısının onuncu ve son makamı Allah aşkına sahip olmaktır. Allah’ın aşkını arzulamak, bu duyguya sahip olmak, gönlümüzü arı ve temiz tutmak, iyi niyet ve düşüncelerle hareket etmek bu makamın içeriğini teşkil eder.Allah aşkına sahip olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Aşk, şevk ve fakirliktir.[xcviii]
2. Aşk, Allah özlemi, saflık, duruluk ve alçak gönüllülüktür.[xcix]
3. Allah’a hüsn-ü zanda bulunmaktır. O’nun verdiklerine iyi gözle, temiz düşünceyle bakmaktır.[c]
4. Dostluk, nasihat ve sevgidir.[ci]

1.1.3.   Marifet Makamları

1)    Ahireti seçmek

Marifet kapısının birinci makamı ahireti seçmektir. Dünya nimetlerine dair hırsları terk ederek ahirete yönelmek ve dünya ile ahiret arasındaki bütün tercihlerde ahirete ait olanları tercih etmek, bu makamda bulunan hususlardır.Ahireti seçmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Ahireti seçmektir.[cii]
2. Dünyayı terk etmektir.[ciii]
3. Terk-i dünya sahibi olmaktır.[civ]

2)    Edep sahibi olmak

Marifet kapısının ikinci makamı edep sahibi olmaktır. Edep, ince ve iyi ahlakı ifade eder. İslâm ve Ehlibeyt ahlakını inceliklerine kadar öğrenerek kişinin kendi hayatında uygulaması, özümsemedir.Edep sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Edeptir [cv]
2. Edep sahibi olmaktır.[cvi]

3)    Kanaatkâr olmak

Marifet kapısının üçüncü makamı kanaatkâr olmaktır. Dünya nimetlerinden yeter derecedekiyle geçinip, azla yetinmektir. Zararlı şeylerden ve günahlardan sakınmaktır.Kanaatkâr olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Bir parça lokmaya el uzatmamak, belki fazlaya kanaat etmektir. [cvii]
2. Perhizkâr olmaktır.[cviii]
3. Perhizkârlıktır.[cix]
4. Kanaattir[cx]

4)    Cömert olmak

Marifet kapısının dördüncü makamı cömert olmaktır. Cömertlik, kişinin sahip olduğu maddi ve manevi nimetlerden Allah rızası için ihtiyaç sahiplerini yararlandırmasıdır.Cömert olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Cömert olmaktır.[cxi]
2. Cömertliktir.[cxii]
3. Keremdir (Cömert ve eli açık olmak).[cxiii]

5)    Hayâ sahibi olmak

Marifet kapısının beşinci makamı hayâ sahibi olmaktır. Hayâ sahibi olmak, sadece gayrimeşru cinsel ilişkiden değil her türlü kötülükten ve çirkinlikten uzak durmaktır. Ayrıca her türlü kötü söz ve fiilden utanmak, yürekten rahatsız olmak anlamına da gelir.Hayâ sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Utanmaktır.[cxiv]
2. Hayâ sahibi olmaktır.[cxv]
3. Hayâdır.[cxvi]
4. Hayâdır (utanmadır).[cxvii]

6)    Sabırlı olmak

Marifet kapısının altıncı makamı sabırlı olmaktır. Sabırlı olmak, Allah’ın emir ve yasaklarına uymakta iradeli davranmak, bela ve zorluklar karşısında pes etmemektir.Sabırlı olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Her işe tahammül etmektir.[cxviii]
2. Sabır ve kanaat sahibi olmaktır.[cxix]
3. Sabırdır.[cxx]

7)    İlim sahibi olmak

Marifet kapısının yedinci makamı ilim sahibi olmaktır. İlim sahibi olmak, zahiri olduğu gibi batıni ilimlere vakıf olmak, vakıf olduğu batıni ve zahiri ilimleri hayatında uygulamak, bu ilimleri talep edenlerle paylaşmak bu makamdaki özelliklerdir.İlim sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. İlim sahibi olmaktır.[cxxi]
2. İlimdir.[cxxii]
3. İlimdir (maddi ilim).[cxxiii]
4. İrfandır (manevi ilim).[cxxiv]

8)    Kendini bilmek

Marifet kapısının sekizinci makamı kendini bilmektir. Kişinin hem bedenen ve hem de ruhen kendini tanıması, vücut şehrini bilerek bu yolla Allah’ın varlığına ulaşması bu makamda bulunan özellikler arasındadır.Kendini bilmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Vücut (varlık) makamını bilmektir.[cxxv]
2. Kişinin kendini bilmesidir.[cxxvi]
3. Kendini bilmek yani kendi nefsini tanımaktır.[cxxvii]
4. Kendini bilmektir.[cxxviii]

9)    Fenâ olmak

Marifet kapısının dokuzuncu makamı fenâ olmaktır. Fenâ olmak, kendi varlığını fani bilip, kibre, gurura kapılmamak, ölmeden önce ölmektir.Fenâ olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Fenâ olmaktır.[cxxix]
2. Ölmeden önce ölmektir.[cxxx]

10) Marifet sahibi olmak

Marifet kapısının onuncu ve son makamı marifet sahibi olmaktır. Kişinin Allah’ı kâmil anlamda bilmesi ve Allah’ı gönül gözüyle görmesi anlamına gelir.Marifet sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Marifet kılmaktır.[cxxxi]
2. Marifet sahibi olmaktır. Yani kalbin temiz olmasıdır.[cxxxii]
3. Marifet yani Allah’ı bilmektir.[cxxxiii]
4. Ehl-i maarif olmaktır.[cxxxiv]
5. Kalp gözünün açılmasıdır ve Allah özlemidir.[cxxxv]

1.1.4.   Hakikat Makamları

1)    Alçak gönüllü olmak

Hakikat kapısının birinci makamı alçak gönüllü olmaktır. Makamı, mevkii, serveti, malı, mülkü, ilmi ne olursa olsun diğer insanlar hatta hiçbir canlı karşısında kibirlenmemek, onlara tepeden bakmamaktır.Alçak gönüllü olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Alçak gönüllü olmaktır.[cxxxvi]
2. Tevazudur (alçak gönüllülüktür).[cxxxvii]
3. Tevazu ve kardeşliktir.[cxxxviii]

2)    Yetmiş iki milleti ayıplamamak

Hakikat kapısının ikinci makamı yetmiş iki milleti ayıplamamaktır. Kimsenin ayıbını görmemek ve anmamak, kimseyi incitmemek, insanların kusurlarından geçmek, insanlara elinden gelen iyiliği yapmak, hiçbir cana kıymamak, doğayla uyumlu yaşamak gibi hususlar bu makamın içeriğinden bir kısımdır.Yetmiş iki milleti ayıplamamak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Kimseyi incitmemektir.[cxxxix]
2. Kendisini, lokmasını Hak yolunda sebil etmektir.[cxl]
3. Cana kıymamaktır.[cxli]
4. Elinden gelen her iyiliği yapmaktır.[cxlii]
5. Her şeyin ve herkesin kendisinden güvende olmasıdır.[cxliii]
6. Yetmiş iki milleti ayıplamamaktır.[cxliv]
7. İnsanların günahından geçmektir.[cxlv]
8. Kimsenin ayıbını anmamaktır.[cxlvi]
9. Diğer yaratılmışlarla birliktir (hiçbir yaratığa eziyet etmemektir).[cxlvii]

3)    Salih amel sahibi olmak

Hakikat kapısının üçüncü makamı salih amel sahibi olmaktır. Salih amel, sağlam bir bilinç ve samimi bir içtenlikle Allah’ın razı olduğu işleri O’nun rızası için yapmaktır. Amellerin bilinç ve samimiyetin üst seviyesinde yerine getirilmesidir.Salih amel sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Amel etmektir.[cxlviii]
2. Salih amel sahibi olmaktır.[cxlix]

4)    Fakirlik

Hakikat kapısının dördüncü makamı fakirliktir. Fakirlik, kişinin bütün zenginliğin asıl sahibinin Allah olduğunu bilerek her zaman O’na mutlak bir ihtiyaç içinde olduğu bilinciyle yaşamasıdır.Fakirlik, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Fakirliği inkâr etmemektir.[cl]
2. Miskinliktir[cli]
3. Aşk, şevk ve fakirliktir.[clii]

5)    Seyr-i sülûk sahibi olmak

Hakikat kapısının beşinci makamı seyr-i sülûk sahibi olmaktır. Seyr-i sülük, kişinin manevi olarak ilerlemesini sürdürmesi, çıktığı yolculuğa devam etmesidir. Allah’ın rızasına uygun söz ve eylemlere sarılmasıdır.Seyr-i sülûk sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Seyr-i sülûk kılmaktır.[cliii]
2. Seyr-i sülûk sahibi olmaktır.[cliv]
3. Seyirdir.[clv]

6)    Sırra ermek

Hakikat kapısının altıncı makamı sırra ermektir. Hakikat kapısındaki sırlar, kişilere keşif yoluyla ayan olur ve bu sırlar ancak ehli arasında sohbet konusu edilir. Bu nedenle sırlar, ehil olmayanlara faş edilmez. Nadana, bilmeyene anlatılmaz.Sırra ermek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Hakikat sırlarını bilmektir.[clvi]
2. Herkesten sırrını saklamaktır.[clvii]
3. Sırdır.[clviii]
4. Hakikat sırlarını söylemektir.[clix]
5. Sır saklamaktır. Yani dilini meşru olmayandan korumaktır.[clx]
6. Sırrın makamıdır.[clxi]
7. Arkadaşlık ve sırları ortaya koymaktır.[clxii]

7)    Münacat sahibi olmak

Hakikat kapısının yedinci makamı münacat sahibi olmaktır. Münacat, fısıldar veya bir sırrı paylaşır gibi Allah’a yalvarış, yakarış ve dua etmek demektir. Salat-ı daimde olmaktır.Münacat sahibi olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Münacat sahibi olmaktır.[clxiii]
2. Münacattır.[clxiv]
3. Münacattır (yalvarmadır).[clxv]

8)    Toprak olmak

Hakikat kapısının sekizinci makamı toprak olmaktır. Toprak olmak, her yakarışın ve amelin kabul edildiği bir haldir. İnsanlara örnek olunan bu makamda, küfür imana, kötülük iyiliğe çevrilir.Toprak olmak, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Yolunun toprağı olmaktır.[clxvi]
2. Toprak olmaktır.[clxvii]

9)    Dört Kapı’da sebat etmek

Hakikat kapısının dokuzuncu makamı Dört Kapı’da sebat etmektir. Dört Kapı bir bütündür ve hepsinin aynı zamanda hayata geçirilmesi gerekir. Biri diğerini kaldırmadığı gibi, biri diğerinin yerine geçmez.Dört Kapı’da sebat etmek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Şeriat, Tarikat, (Mârifet) ve Hakikat makamını bilmektir.[clxviii]

10) Vuslata ermek

Hakikat kapısının onuncu ve son makamı vuslata ermektir. Vuslata ermek, kişinin Allah’a ulaşması, kendi özünde Allah’ı bulmasıdır. Allah’ın varlığını müşahede edip O’na ulaşmasıdır. Kendi varlığından geçerek mülkün sahibi olan Allah’a yüz sürmektir.Vuslata ermek, Aleviliğin yazılı kaynaklarında şu şekilde geçer:

1. Vuslattır. Yani Tanrı’ya karışmaktır.[clxix]
2. Allah’a yüz sürüp, yüzsuyun bulmaktır.[clxx]
3. Mülk sahibine yüzünü sürüp yüzsuyunu bulmaktır. Yani kişinin ibadetle hoşgörü, iyilik ve hayırseverlikle Allah’a yakarmasıdır.[clxxi]
4. Allah’ın varlığını müşahede etmek ve O’na varmaktır.[clxxii]
5. Hayır sahibi olmaktır. Kişinin kendi malını hatta canını Allah yolunda harcamasıdır.[clxxiii]
6. [clxxiv]
7. Teberra (dost edinme)’nın [clxxv] makamıdır.[clxxvi]
8. Her işte Allah’a dayanmak, işleri ona havale etmektir.[clxxvii]"

SONNOTLAR[i] İsmail Parlatır v.dğr. Türkçe Sözlük. (Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998), 1075[ii] “ [Bektaş], Altıaygeçinceşehadetparmağınıkaldırdı:«EşhedüenlâilaheillâllahuvahdehulâşerikelehveeşhedüenneMuhammedenabdühuverasulûhuveeşhedüenneAliyyenveliyyullahu»dedi;Hünkâr'ındilindençıkanilksöz, buydu.”, Menakıb-ıHacıBektâş-ıVeli: Vilâyet-nâme, haz. Abdulbaki Gölpınarlı, (İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1958), 4[iii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[iv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[v] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[vi] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[vii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[viii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.; Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.; Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[ix] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[x] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xi] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.; Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xiii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.; Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xiv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xvi] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xvii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xviii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xix] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36. Marifet kapısında yer verilmiştir.[xx] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xxi] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xxii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xxiii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xxiv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52. Marifet kapısında yer verilmiştir.[xxv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434. Hakikat kapısında yer verilmiştir.[xxvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xxvii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xxviii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xxix] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xxx]Buyruk, 177.[xxxi]Buyruk, 227.[xxxii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xxxiii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xxxiv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xxxv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xxxvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xxxvii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xxxviii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xxxix] Ali Rıza Özdemir, Hünkâr: Hacı Bektaş Veli, (Ankara: Kripto Yayınları, 2018), 135-175. Konuyla ilgili farklı bir çalışma için bkz. Ömer Faruk Teber, Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar, (Ankara: Aktif Yayınları), 2008.[xl] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.; Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xli] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xlii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xliii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xliv] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xlv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36. Hakikat kapısında yer verilmiştir.[xlvi] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xlvii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xlviii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xlix] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[l] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[li] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52. Hakikat kapısında yer verilmiştir.[lii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434; Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[liii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[liv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.; Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.; Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[lvi] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lvii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60 Marifet kapısında yer verilmiştir.[lviii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lix] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lx] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lxi] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lxii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxiii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[lxiv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lxv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, . Marifet kapısında yer verilmiştir.[lxvi] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.; Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxvii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxviii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[lxix] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[lxx] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lxxi] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lxxii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lxxiii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lxxiv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxxv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lxxvi] Konuyla ilgili bir çalışma için bkz.: Yusuf Gökalp-Hatice Teber, “Risâle-i Su’âl-i Hırka Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî Tasavvufî Metinler”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI/2, (2016), 77-91[lxxvii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxxviii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxxix] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxxx] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxxxi] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[lxxxii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.; Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxxxiii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[lxxxiv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81. Marifet kapısında yer verilmiştir.[lxxxv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434: Marifet kapısında yer verilmiştir.[lxxxvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxxxvii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[lxxxviii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[lxxxix] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xc] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.Marifet kapısında yer verilmiştir.[xci] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434: Hakikat kapısında yer verilmiştir.[xcii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[xciii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xciv] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[xcv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[xcvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[xcvii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xcviii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[xcix] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[c] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[ci] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[ciii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[civ] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434. Tarikat kapısında yer verilmiştir.[cv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.; Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cvii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, . Hakikat kapısında yer verilmiştir.[cviii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cix] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cx] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.; Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36. Hakikat kapısında yer verilmiştir.[cxi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxiii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxiv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxvi] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60. Tarikat kapısında yer verilmiştir.[cxvii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxviii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxix] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxx] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81; Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60; Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxxi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxxii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxxiii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxxiv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxxv] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxxvi] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxxvii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxxviii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxxix] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxxx] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60. Tarikat kapısında yer verilmiştir.[cxxxi] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxxxii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxxxiii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxxxiv] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[cxxxv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36. Hakikat kapısında yer verilmiştir.[cxxxvi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxxxvii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxxxviii] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60. Marifet kapısında verilmiştir.[cxxxix] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxl] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxli] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[cxlii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxliii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxliv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[cxlv] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[cxlvi] Bisati, ŞeyhSafiBuyruğu, 20-60.[cxlvii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[cxlviii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cxlix] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434, Marifet kapısında verilmiştir.[cl] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cli] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81. Marifet kapısında verilmiştir.[clii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81. Tarikat kapısında verilmiştir.[cliii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[cliv] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clvi] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52. Marifet kapısında verilmiştir.[clvii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52[clviii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clix] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clx] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clxi] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[clxii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[clxiii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clxiv] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clxv] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[clxvi] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[clxvii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clxviii] Hoca Ahmet Yesevî, Fakr-nâme, 52.[clxix] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clxx] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clxxi] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clxxii] Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât, 68-81.[clxxiii] Hacı Bektaş Veli, Fevaid, 426-434.[clxxiv] Bisati, Şeyh Safi Buyruğu, 20-60.[clxxv] Teberra, Alevi inancında Ehlibeyt’i sevmeyenleri Allah rızası için sevmemek demektir. Teberra, burada Allah dostu olmak anlamında kullanılmış olmalıdır. Teberranın tam tersi olan tevella ise Ehlibeyt’i sevenleri Allah rızası için sevmek demektir. Detaylar için bkz.: Hüseyin Dedekargınoğlu, “Alevilikte Tevellâ Ve Teberrâ Kavramları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 93, (Bahar 2020), 163-191.[clxxvi] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.[clxxvii] Ahmet Sırrı Dedebaba, Bektaşi Tarikatı, 35-36.