TÜRKÜLERİMİZDE COĞRAFYA-1

SİNAN KAHYAOĞLU yazdı…Dünyada yaşayan her ulus yaptığı müzikte yaşadığı coğrafyadan etkilenmiştir. Müziğinin sözleri yaşadığı coğrafyayı ve yaşadığı aşkı anlatmaktadır. Denizcilikle uğraşan uluslar deniz sesini ve denizi anlatmışlardır.Türkler ise bozkırda yaşayan bir ulus olduğundan dolayı türkülerinde genellikle bozkırı anlatmıştır. Anadolu’da kıyı kesimlerimizde denizle ilgili türküler bulabiliriz. İç bölgelerde ise dağları, ovaları, yaylaları, akarsuları, bitki örtüsünü, yağışı, v.d. anlatan türküler buluruz. Şimdi bunlardan örnekler verelim.Anadolu’da tarım çok eskilere dayanır. İç kesimlerde tahıl üretimi yaygınken, kıyı kesimlerde bahçe tarımı daha fazladır. Bu durum türkülerimize de etki etmiştir. Örneğin bir Giresun türküsünde“Yine yeşillendi fındık dallarıAcep ne olacak yârin halları” denilmektedir. Fındık Giresun çevresinde çok bulunur. Yine başka bir Karadeniz türküsünde;“Fındık toplayan gelin dalda fındık kalmasınGel biraz konuşalım sende aklım kalmasın” denilmektedir.Bir Kayseri türküsünde; ”Erkilet güzeli bağlar bozuyorKirpikleri kalem olmuş yazıyor” denilmektedir. Kayseri’de bağ çoktur. Oradaki Erkilet’li bir güzelin bağ bozumunda çalıştığı anlatılmaktadır. Yine Malatya yöresine ait bir türküde; ”Pınara gel ki göremEl uzat bir gül veremÜç gün arpanı deremBeş gün buğdanı deremBu yıllık burda kalamYine seni ben alam” denilmektedir. Malatya yöresinde buğday ve arpa ekimi fazladır.Bir Edremit türküsünde;“Zeytinler çiçek açtıKuşlar yuvaya uçtuŞu benim deli gönlümBağrıma cemre düştü” denilmektedir. Edremit çevresi Türkiye’nin en yaygın zeytin plantasyonlarının bulunduğu yerdir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.Yine yapılan hayvancılığı anlatan türkülerimizde bulunmaktadır. Anadolu’da koyun yetiştiriciliği fazla olduğundan dolayı türkülerimize koyun çokça girmiştir. Gaziantep türküsünde;“Koyun gelir yata yataÇamurlara bata bataGelin Ayşe sele gitmişYosunları tuta tuta” denilir. Teke yöresinde keçi yetiştiriciliği fazladır. Zaten adını da keçinin erkeği olan tekeden alır. Burdur yöresi teke zortlatması oyunları ile meşhurdur. Yine başka bir türküde;“Keçi vurdum bayıraŞıngır mıngır yayılaSenden bana fayda yokBeni Mevlam kayıra” denilmektedir. Bu da Anadolu’da keçinin de yetiştirildiğini gösterir.Büyükbaş hayvan türküsü olarak;“Manda yuva yapmış söğüt dalınaYavrusunu sinek kapmış gördün mü?” denilmektedir. Türkü mandanın bol olduğu Kastamonu türküsüdür. Yine türküde;“Aşağıdan gelir Türkmen koyunuSelviye benzettim yârin boyunu” denilerek Kastamonu’da koyunda yetiştirildiğini anlatır. Yine aynı türküde;“Sabahleyin erken çifte giderkenÖküzüm torbadan düştü gördün mü?” denilmektedir. Bu da öküzle çiftçilik yapıldığını anlatmaktadır. Atlar üzerine de türkülerimiz vardır. Köroğlu’nun türküleri kıratla beraberdir.“Köroğlu düşer mi kendi şanındanAyırır çoğunu er meydanındanKır at köpüğünden düşman kanındanÇevrem dolup şalvar ıslanmalıdır” diyerek yiğidin kır atının koşmaktan köpürdüğünü bizlere anlatmaktadır. Bir İç Anadolu türküsünde;“Akşam oldu da kırat yemez yeminiÇaktım zikkesini gever gemini” denilmektedir. Sahibi vurulan bir atın üzüntüsünden yem yemediğini anlatmaktadır.Tarım ürünleri ve yetiştirilen hayvanları anlatan türküler yanında coğrafyamızda doğayı anlatan türkülerde vardır.Anadolu üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır. Dört tane denizimiz vardır. Bunlar Karadeniz, Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz’dir. Denizle alakalı türkülerimiz kıyı bölgelerimizdedir. Karadeniz’i anlatan türkülerimiz fazladır. Çünkü Karadeniz’de denizcilik ve balıkçılık yoğun yapılır. Karadeniz’i anlatan bir türkümüz;“Hey gidi KaradenizDoldu da taşamadıEtmiyelim sevdalukEdenler yaşamadı” denilir. Yine başka bir türküde;“Gemiciler kalkalımŞu yelkeni takalımŞişiripte yelkeniSırtüstüne yatalım” denilerek gemiciliği anlatır. Karadeniz türküsüdür.Azerbaycanlı şair Ahmet Cevad Hacıbeyli tarafından Bakü’yü kurtaran Osmanlı ordusu için yazılmış bir türkü vardır. Osmanlı ordusunun komutanı Nuri Paşa’dır. Bugün Bakü’de bu ordu için yapılmış bir Türk şehitliği bulunmaktadır. Türküde;“Çırpınırdın KaradenizBakıp Türkün bayrağına” denilmektedir.Başka bir türküde;“Gemiler gelende verir fitiniAsumana çıkar onun tütünü” denilerek gemilerin buharlı olduğunu bizlere bildirir.Marmara Denizini anlatan türküler genellikle İstanbul türküleridir:“Gemi gelir yanaşırİçi dolu çamaşırŞu İstanbul kızlarıRecep diye ağlaşır” denilir.Yine; ”Gemilerde talim var, bahhriyeli yârim var” denilmektedir.Ege Denizini anlatan türkülerden biri ise Muğla’dandır.“Deniz üstü köpürürGemilere binsem götürür” diye başlar.Akdeniz ile ilgili geleneksel türkü maalesef yoktur. Akdeniz bölgesi yazın çok sıcak olduğundan dolayı insanlar Toroslara yaylalara çıkarlar. Denizcilik te yaygın değildir.Son zamanlarda turizmin gelişmesi ile Akdeniz ile ilgili türkülerde yapıldı.Göllerimiz ile ilgili türkülerde yakılmıştır. İç Anadolu türkülerimizden birisi;“Yeşil ördek gibi daldım göllereSen düşürdün beni dilden dillere” denilmektedir. İç Anadolu’da Seyfe gölü, Sultan sazlığı, Eber gölü, Akşehir gölü gibi göllerimiz bulunmaktadır ve buralar aynı zamanda göçmen kuşların barındığı yerlerdir.Devam edecek...