TÜRKÜLERİMİZDE COĞRAFYA-2

YER ŞEKİLLERİMİZİ ANLATAN TÜRKÜLERYer şekilleri genel olarak üç çeşittir. Bunlar dağlar, ovalar ve platolardır. Platolara ülkemizde yaylalarda denir. Türkülerimizde üç çeşit yer şeklide anlatılır. Türkiye’de dağlar kıyılara paralel uzanır. Karadeniz kıyılarına paralel Karadeniz dağları, Akdeniz’e paralel Toros dağları uzanır. Hatay bölgesinden başlayan Güneydoğu Toros dağları da doğu batı yönlü uzanır. Bu dağlar kuzey güney doğrultuda ulaşımı olumsuz etkiler. Yine Ege bölgesinde dağlar kıyıdan itibaren içeriye doğru uzanırlar. İç batı Anadolu eşiğinde son bulurlar. İç Anadolu bölgesi bir plato karakterindedir. İç Anadolu’nun, kıyıya paralel uzanan bu dağlar nedeniyle denizle pek alakası yoktur. Dağlar türkülerimizde çok yer tutmaktadır. Özellikle ulaşımı kışın engellediği için pek çok türkü yakılmıştır. Birisi“Başı duman pare pareYol ver dağlar yol ver banaGönlüm gitmek ister yâreYol ver dağlar bana” denilir.Dertli bir ozan dağların inlemesine anlam veremez. Derki;“Dağlar siz ne dağlarsınızKardan kemer bağlarsınızGül sizde bülbül sizdeDaha ne ağlarsınız” diye hayretini belirtir. Başka bir ozan dağlara kızar ve;“Dağlar seni delik delik delerimToprağını kalbur alır elerim” diye bağırır. Dağlara adıyla hitap eden türkülerde bulunmaktadır.“Ağrı dağından uçtumÇayır çimene düştüm” der. Gerçekten Ağrı dağı ülkemizin en yüksek dağıdır ve rüzgarı çoktur. Eteklerinde ise Doğubayazıt ve Iğdır ovaları bulunmaktadır. Buralar ise çayır çimendir. Bir Edremit türküsünde ise;“Kar mı yağmış Kazdağı’nın başınaHayran oldum toprağına taşına” denilir. Gerçekten her yıl Kazdağı’nın başına kar yağar ve 4 ay yerden kalkmaz. Kazdağı’na kar yağması demek Edremit’e kışın gelmesi demektir.Kurtuluş savaşımızı anlatan en güzel türkülerimizden birisi;“İzmir’in dağlarında çiçekler açarAltın güneş orda sırmalar saçar” denilir.Trakya’da dağlara Day, Kazakistan’da Tav, Kırgızistan’da Tov denilir. Bir Balkan türküsünde;”Dayler dayler viran daylerYüzüm güler kalbim ağlar” denilir.Kazakistan’ın en büyük kentlerinden birisi Hazar Denizi kıyısındaki Aktav kentidir. Akdağ demektir. Kırgızistan’ın ise başkenti Bişkek’in en önemli meydanının adı Alatov meydanıdır. Burası da Aladağ demektir.Akdeniz bölgesinde dağlar ile ilgili;“Şu dağların yükseğine erselerLale sümbül mor menevşe derselerBir güzeli bir çirkine verselerÇirkin güler, güzel ağlar bir zaman” denilir.17.y.y.da yaşamış ozan Gevheri ise bir şiirinde;“Başına bir hal gelirseDağlara gel dağlara” demektedir. Sabahattin Ali ise;“Başım dağ saçlarım kardırDeli rüzgârlarım vardırOvalar bana çok dardırBenim meskenim dağlardır” demektedir. Bu şiir türküleştirilmiştir.Başka bir türküde;“Kozan dağı çatal matalArasında aslan yatarBir yiğide bir gelin yeterİki alanın derdi artar” denilir.Ovalarla ilgili türkülerimizde çoktur. Örnek verecek olursak; Selanik yakınlarındaki Vardar nehri yanında Vardar ovası vardır. Türküde;Mayadağ’dan kalkan kazlarAl topuklu beyaz kızlarYârimin yüreği sızlarVardar ovası Vardar ovasıKazanamadım rakı parası” denilmektedir. Yine bir İç Anadolu türküsünde;“Hacel ovasını engin mi sandınAyağında potini var zengin mi sandın” denilir.Platolara yayla denildiğini ifade etmiştik. Türkülerde yayla konusu;Bir Erzurum türküsünde;“Ay akşamdan ışıktırYaylalar yaylalarYüküm şimşir kaşıktırDilo dilo yaylalar”Bir Antalya türküsünde; ”Yaylaların yeli soğuk esmez miSevdiğim de rüyalarıma girmez mi” denilmektedir. Gerçekten dağlardaki yaylalar yüksek olduklarından dolayı rüzgarları soğuktur.Akarsularımızı anlatan türkülerimizde vardır. Örnek verecek olursak;Trakya türkülerinden birisinde;“Arda boylarında kırmızı erikElim elin ardında onyedi belik” denilir. Arda Edirne yakınlarında Meriç nehrinin bir koludur. Türküde bu nehir anlatılmakta ve ozanın derdi belirtilmektedir.Bir Kırşehir türküsünde;“Kızılırmak etrafın dağmıdırDört bir yanın lale sümbül bağmıdırHaber ver nerede Nuri’m sağmıdırNuri’mi kenara çal Kızılırmak” diye Kızılırmak’ta sele kapılan bir delikanlı anlatılır.Yer şekilleri ve akarsuların yanında yapılan işleri anlatan türküler de bulunmaktadır. Çoban türkülerine örnek;“Çobanın elinde kavalArkasında sürü davarEğer davar susadıysaBizim evde çifte pınar” denilir.Bir Denizli türküsünde;“Karabaş koyunu güde güde getirdimGetirdim de gabardıcın dibine yatırdım” denilir.Ağaç kesme işlerini anlatan türkümüz ise Karadeniz’den;“Katırıma yükledimGürgen hartamasınıYarim nerden öğrendinAdam aldatmasını” der.